Όσες και όσοι έχουν περάσει από την Ομόνοια τον τελευταίο καιρό θα έχουν προσέξει ένα τεράστιο ημιδιαφανές πανί που έχει καλύψει την πλατεία…
Πρόκειται, όπως έχει γίνει γνωστό, για έργο του βραβευμένου στη Μπιενάλε της Βενετίας Γερμανού εικαστικού και γλύπτη Γκρέγκορ Σνάιντερ. Το Fast Forward Festival της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, κάλεσε, όπως μαθαίνουμε, τον καλλιτέχνη να «εξαφανίσει» την πλατεία. Κι εκείνος πράγματι έβαλε τα δυνατά του.
Στο πλέγμα αυτό που ρίχνει βαριά τη σκιά του πάνω από την Ομόνοια, είναι ζωγραφισμένο στο χέρι ένα παραθαλάσσιο τοπίο της Κω. Πρόκειται για μια ακτή στην οποία φτάνουν οι πρόσφυγες από την Τουρκία.
«Οι πόλεις θα μπορούσαν να είναι διαφορετικές», λέει ο Σνάιντερ στη Lifo, «αν καταφέρναμε να τις σχεδιάσουμε και να τις οικοδομήσουμε με διαφορετικό τρόπο» και αναφέρεται στις πολλαπλές όψεις του αστικού τοπίου, όπου οι έννοιες της παρακολούθησης, του ελέγχου, της ορατότητας και της αναγνώρισης, σε μια εποχή ανησυχητικής διαφάνειας και διαδικτυακής καταγραφής της πραγματικότητας, μοιάζουν να χάνουν, έστω και για λίγο στο έργο του, την κυριαρχία τους.
Ένα σχόλιο λοιπόν για την επιτήρηση, την εξαντλητική ορατότητα και ειδικά αυτή που ασκείται στο σώμα των προσφύγων.
Καλά και ενδιαφέροντα όλα αυτά μέχρι εδώ. Υπάρχει, όμως, ένα σημαντικό καταστατικό ζήτημα στη συγκεκριμένη παρέμβαση. Ένα ζήτημα που έχει ήδη παρατηρηθεί από περαστικούς και χρήστες των social media. Το συγκεκριμένο έργο δε γίνεται αντιληπτό –ως αυτό που θέλει να είναι, ως έργο τέχνης- παρά μόνο από ψηλά. Από πολύ ψηλά. Το ζωγραφισμένο πλέγμα είναι ορατό από όσους έχουν τη δυνατότητα να βρεθούν στην ταράτσα ενός παρακείμενου κτιρίου ή την …τύχη να πετάξουν με ελικόπτερο πάνω από την πλατεία. Ή μέσα από τις (αερο)φωτογραφίες στα media.
Πρόκειται, με άλλα λόγια, για ένα έργο που χρησιμοποιεί τον αστικό χώρο, χωρίς να επικοινωνεί με τους ανθρώπους που ζουν, κινούνται, δουλεύουν ή …κοιμούνται στο συγκεκριμένο σημείο. Αντίθετα, αυτό που βιώνουν είναι μία βίαιη παρέμβαση στην πλατεία (και ενδεχομένως στη ζωή τους), ένα κάλυπτρο, που όσο κι αν υποτεθεί ότι είναι βοηθητικό τις ζεστές ώρες της μέρας, δεν παύει να δημιουργεί μια αποπνικτική ατμόσφαιρα στην πλατεία. Κάτι που θα ήταν ανεκτό αν οι άνθρωποι της πλατείας, Έλληνες, ξένοι, πρόσφυγες, μετανάστες, μικροπωλητές, εργαζόμενοι, μπορούσαν να «παίξουν» με το έργο, έστω και αν ενοχλούνταν από αυτό, εάν μπορούσαν έστω να διαλεχθούν μαζί του… Αλλά δεν μπορούν…
Βέβαια, ο αντίλογος θα ήταν ότι η επαφή με το έργο μπορεί να γίνει μέσω των media. Αν δεν μπορεί κάποιος να το δει από ψηλά, σίγουρα θα μπορεί να μπει στο διαδίκτυο και να δει τις αεροφωτογραφίες που έχουν τραβηχτεί. Ακόμα κι έτσι, όμως, όχι μόνο συνεχίζει το έργο να απευθύνεται σε ένα πιο προνομιακό ακροατήριο (γιατί ένας μετανάστης που μένει στην Ομόνοια, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι έχει πρόσβαση στο internet, στο site της Lifo), αλλά, κυρίως, ακυρώνει έναν από τους διακηρυγμένους στόχους του: ένα έργο που διαρρηγνύει –υποτίθεται- την ομαλή ροή της ορατότητας και της επιτήρησης στον αστικό χώρο, για να στείλει το μήνυμά του επικαλείται τον ίδιον αυτόν μηχανισμό της διαδικτυακής επιτήρησης και καταγραφής των events της πόλης. Με όλο το πλέγμα των οικονομικών και κοινωνικών εξουσιαστικών σχέσεων που διαμεσολαβεί (π.χ. η εταιρεία - χορηγός επικοινωνίας του project θα χρειαστεί να βγάλει μια φωτογραφία το έργο, για να την πάρει στη συνέχεια η σχετική με το αντικείμενο ιστοσελίδα κλπ.).
Έτσι, το εν λόγω έργο, από την κριτική που θέλει να ασκήσει στην αντικειμενοποίηση των υποκειμένων στον αστικό χώρο, μία κριτική στο σύγχρονο πλέγμα της επιτήρησης, καταλήγει να αντικειμενοποιεί εκ νέου, αφού δεν επικοινωνεί με αυτούς για τους οποίους μιλάει. Το έργο λειτουργεί έτσι ως φορέας παρατήρησης, ως κάτι που επιβάλλεται εξωτερικά στο σώμα της πόλης. Και σίγουρα φτιάχνει ένα ενδιαφέρον γεγονός, μία ελκυστική είδηση στην πολιτιστική ατζέντα, αλλά δεν αποτελεί κάτι πραγματικά ρηξιακό, κάτι που προσπαθεί να διαρρήξει την κανονικότητα της πόλης ή πολύ περισσότερο, να δράσει απελευθερωτικά.
Πηγή φωτό: Facebook (Στέγη Ιδρύματος Ωνάση / Οnassis Cultural Centre Athens)
